Người tiểu đường nên ăn gì và không nên ăn gì?

Bệnh tiểu đường là một tình trạng mãn tính cần được kiểm soát chặt chẽ, đặc biệt là thông qua chế độ ăn uống hợp lý. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp không chỉ giúp duy trì mức đường huyết ổn định mà còn giảm nguy cơ các biến chứng nguy hiểm như bệnh tim mạch, suy thận hay tổn thương thần kinh. Vậy người tiểu đường nên ăn gì và tránh ăn gì để bảo vệ sức khỏe? Hãy cùng Dược Phẩm ADDP tìm hiểu các loại thực phẩm tốt cho người tiểu đường và những thực phẩm cần hạn chế trong bài viết này.

Tiểu đường là bệnh gì?

Tiểu đường (hay còn gọi là đái tháo đường) là một bệnh lý mãn tính xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không thể sử dụng insulin hiệu quả. Insulin là một hormone có vai trò điều chỉnh lượng đường trong máu. Khi cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng được insulin, lượng đường trong máu sẽ tăng lên, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng cho sức khỏe nếu không được kiểm soát đúng cách.

Hiện nay, có hai loại tiểu đường chính:

• Tiểu đường tuýp 1: Đây là loại tiểu đường mà cơ thể không thể sản xuất insulin, thường gặp ở trẻ em và người trẻ tuổi.
• Tiểu đường tuýp 2: Đây là loại tiểu đường phổ biến hơn và thường gặp ở người lớn, đặc biệt là những người có lối sống ít vận động hay bị thừa cân.

Hiểu rõ hơn về bệnh tiểu đường ngay tại đây!

Tại sao chế độ ăn uống quan trọng đối với người tiểu đường

Chế độ ăn uống đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với người tiểu đường vì nó trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát lượng đường trong máu. Do đó, một chế độ ăn uống hợp lý giúp duy trì mức đường huyết ổn định và ngăn ngừa các biến chứng của bệnh. Dưới đây là một số lý do tại sao chế độ ăn uống lại quan trọng đối với người tiểu đường: 

Hỗ trợ kiểm soát lượng đường trong máu: Lượng carbohydrate trong thực phẩm sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mức đường huyết. Người tiểu đường cần phải kiểm soát lượng carbohydrate nạp vào cơ thể, chọn lựa các thực phẩm có chỉ số glycemic thấp, giúp đường huyết không tăng đột ngột. Các thực phẩm giàu chất xơ và protein như ngũ cốc nguyên hạt, rau củ, đậu và hạt giúp duy trì mức đường huyết ổn định suốt cả ngày.

Ngăn ngừa biến chứng bệnh tiểu đường: Nếu không kiểm soát tốt lượng đường trong máu, người bệnh tiểu đường có thể gặp phải các biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, suy thận, tổn thương thần kinh, đột quỵ, và vấn đề về mắt. Một chế độ ăn uống lành mạnh sẽ giúp giảm nguy cơ phát triển các bệnh lý này.

Hỗ trợ duy trì cân nặng: Giảm cân là một yếu tố quan trọng trong việc kiểm soát tiểu đường tuýp 2, đặc biệt đối với những người thừa cân hoặc béo phì. Chế độ ăn uống lành mạnh giúp kiểm soát cân nặng, từ đó cải thiện khả năng sử dụng insulin và giúp điều chỉnh đường huyết tốt hơn.

Người tiểu đường nên ăn gì?

Đối với người tiểu đường, việc lựa chọn thực phẩm hợp lý giúp kiểm soát đường huyết và duy trì sức khỏe là rất quan trọng. Dưới đây là những thực phẩm người tiểu đường nên ăn.

Ngũ cốc nguyên hạt

Ngũ cốc nguyên hạt là một nhóm thực phẩm rất quan trọng trong chế độ ăn của người tiểu đường vì chúng chứa nhiều chất xơ, vitamin, khoáng chất và các dưỡng chất quan trọng giúp duy trì sức khỏe. Các loại ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, lúa mạch, và quinoa có chỉ số glycemic (GI) thấp hơn so với các loại ngũ cốc tinh chế như gạo trắng hay bánh mì trắng. Ngũ cốc không gây tăng đường huyết đột ngột, giúp duy trì mức đường huyết ổn định hơn.

Chất xơ có trong ngũ cốc nguyên hạt giúp điều chỉnh đường huyết bằng cách làm chậm quá trình tiêu hóa và hấp thu carbohydrate vào máu. Chúng còn giúp cảm giác no lâu, hỗ trợ kiểm soát cân nặng. Hơn nữa, ngũ cốc nguyên hạt cung cấp vitamin nhóm B, giúp duy trì chức năng thần kinh và chuyển hóa năng lượng.

Lưu ý: Cần ưu tiên ăn ngũ cốc nguyên hạt thay vì ngũ cốc chế biến sẵn để tránh tăng đường huyết nhanh chóng và duy trì sức khỏe dài lâu.

Rau xanh và củ quả

Rau xanh và các loại củ quả không chỉ giàu chất xơ mà còn chứa nhiều vitamin, khoáng chất, và chất chống oxy hóa, giúp cơ thể người tiểu đường hoạt động hiệu quả hơn. Một số loại rau củ như cải bó xôi, bông cải xanh, cà rốt, bí đỏ, và rau dền có chỉ số glycemic thấp, nghĩa là chúng không làm tăng đường huyết nhanh chóng.

Rau xanh và củ quả giúp cải thiện tiêu hóa, cung cấp các vitamin như vitamin A, C và K, hỗ trợ hệ miễn dịch. Ngoài ra, chất xơ trong rau củ giúp kiểm soát đường huyết bằng cách làm giảm tốc độ hấp thụ đường trong máu.

Lưu ý: Người tiểu đường nên tránh các loại củ có chỉ số glycemic cao như khoai tây chiên hoặc khoai lang nướng vì chúng có thể làm tăng đột ngột lượng đường trong máu.

Hiểu rõ hơn các nhóm chất dinh dưỡng có lợi với người tiểu đường ngay tại đây!

Các loại trái cây ít ngọt

Trái cây là nguồn cung cấp vitamin và chất xơ tuyệt vời cho người tiểu đường, nhưng không phải tất cả trái cây đều thích hợp cho bệnh nhân tiểu đường. Các loại trái cây có chỉ số glycemic thấp như táo, dâu tây, việt quất, bưởi, đào, và lê là sự lựa chọn lý tưởng. Những loại trái cây này có tác dụng cung cấp năng lượng một cách bền vững mà không làm tăng đường huyết nhanh chóng.

Trái cây ít ngọt giúp cung cấp vitamin C, chất chống oxy hóa, và chất xơ, đồng thời có tác dụng cải thiện hệ miễn dịch và giảm viêm. Chúng giúp làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, một trong những biến chứng thường gặp của bệnh tiểu đường.

Lưu ý: Cần hạn chế ăn trái cây có đường cao như chuối, nho hoặc xoài vì chúng có chỉ số glycemic cao, có thể làm tăng lượng đường trong máu nhanh chóng.

Protein từ thực vật và động vật

Protein đóng vai trò quan trọng trong chế độ ăn uống của người tiểu đường vì chúng không làm tăng đường huyết mà còn giúp duy trì khối lượng cơ bắp và cải thiện quá trình chuyển hóa. Các nguồn protein từ thực vật như đậu, hạt chia, hạt lanh, đậu phụ rất hữu ích vì chúng giàu chất xơ và ít chất béo bão hòa.

Protein từ thực vật giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và duy trì mức đường huyết ổn định. Các loại protein này còn giúp người bệnh tiểu đường cảm thấy no lâu, từ đó kiểm soát khẩu phần ăn và duy trì cân nặng lý tưởng.

Lưu ý: Người tiểu đường cũng có thể ăn các loại cá như cá hồi, cá ngừ, và thịt gà không da để bổ sung protein chất lượng cao, đồng thời cung cấp omega-3 giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch và giảm viêm.

Các loại hạt và dầu thực vật

Hạt óc chó, hạt chia, hạt lanh, hạt bí, và hạt hướng dương là những thực phẩm chứa chất béo không bão hòa có lợi cho người tiểu đường. Các loại dầu thực vật như dầu ô liu và dầu hạt cải cũng cung cấp chất béo lành mạnh giúp kiểm soát cholesterol và huyết áp. Chất béo không bão hòa giúp giảm cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL). Các loại dầu này cũng giúp cải thiện độ nhạy insulin và kiểm soát đường huyết hiệu quả. Hạt và dầu thực vật còn cung cấp vitamin E và các khoáng chất giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm viêm.

Lưu ý: Cần tránh các loại thực phẩm chứa chất béo bão hòa (như mỡ động vật và các món ăn chế biến sẵn) vì chúng có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch.

Các loại thực phẩm giàu chất xơ 

Chất xơ đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lượng đường huyết của người tiểu đường. Các thực phẩm giàu chất xơ bao gồm các loại đậu (đậu đen, đậu lăng, đậu xanh), rau xanh (bông cải xanh, cải bó xôi, cải xoăn), ngũ cốc nguyên hạt, và trái cây mọng nước như dâu tây, mâm xôi, việt quất. Chất xơ giúp làm chậm quá trình tiêu hóa và hấp thu carbohydrate vào máu, giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả. Chất xơ cũng giúp giảm cholesterol, hỗ trợ hệ tiêu hóa và duy trì cảm giác no lâu.

Lưu ý: Cần ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ từ nguồn tự nhiên thay vì bổ sung chất xơ qua các thực phẩm chế biến sẵn có chứa đường và chất béo.

Liên hệ với chuyên gia Dược Phẩm ADDP để nhận thực đơn dành cho người tiểu đường!

Người tiểu đường không nên ăn gì? 

Ngoài việc lựa chọn thực phẩm có lợi, người tiểu đường cũng cần tránh các thực phẩm có thể làm tăng đường huyết đột ngột và gây ra các vấn đề sức khỏe khác. Dưới đây là danh sách các loại thực phẩm người tiểu đường nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn:

Đường và các thực phẩm chứa đường

Các thực phẩm chứa đường tinh luyện, bao gồm đường cát, kẹo ngọt, bánh quy, mứt, nước ngọt có gas, và nước ép trái cây có đường là những thực phẩm cần tránh hàng đầu đối với người bệnh tiểu đường. 

Đường tinh luyện và các thực phẩm chứa đường đơn giản có chỉ số glycemic cao, nghĩa là chúng nhanh chóng được chuyển hóa thành glucose trong máu, dẫn đến sự tăng đột ngột và mạnh mẽ mức đường huyết. Việc ăn quá nhiều đường sẽ gây ra tình trạng kháng insulin, làm cho cơ thể khó khăn hơn trong việc điều chỉnh mức đường huyết, từ đó dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như biến chứng tim mạch, bệnh thận, và bệnh thần kinh. Hơn nữa, các thực phẩm chứa đường không cung cấp giá trị dinh dưỡng thực sự mà chỉ làm tăng lượng calo mà không bổ sung chất xơ hay vitamin thiết yếu.

Thực phẩm chế biến sẵn và đồ ăn nhanh 

Các món ăn chế biến sẵn và đồ ăn nhanh như hamburger, pizza, gà rán, khoai tây chiên, và mì ăn liền thường chứa rất nhiều chất béo bão hòa, muối, và carbohydrate tinh chế. Các món ăn nhanh có chứa một lượng lớn chất béo bão hòa và chất béo trans, những chất béo có thể làm tăng mức cholesterol xấu (LDL) trong cơ thể, gây tắc nghẽn động mạch và làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Ngoài ra, đồ ăn nhanh còn chứa các carbohydrate tinh chế khiến đường huyết tăng nhanh và khó kiểm soát. Những thực phẩm chế biến sẵn còn thiếu các dưỡng chất quan trọng như vitamin, khoáng chất, và chất xơ, đồng thời dễ gây ra tình trạng thừa cân, là yếu tố nguy cơ tăng cường các biến chứng của bệnh tiểu đường.

Thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo trans

Các thực phẩm chứa nhiều chất béo không lành mạnh như mỡ động vật, bơ động vật, phô mai béo, thịt đỏ, thực phẩm chiên ngập dầu, và bánh ngọt là các loại thực phẩm người bệnh tiểu đường cần hạn chế. Chất béo bão hòa và chất béo trans có thể làm tăng mức cholesterol trong máu, từ đó làm tăng nguy cơ tắc nghẽn động mạch và gây ra bệnh tim mạch. Chúng còn làm giảm hiệu quả của insulin, dẫn đến kháng insulin, một trong những nguyên nhân chính làm tình trạng tiểu đường ngày càng nghiêm trọng. Ngoài ra, các loại thực phẩm thường rất giàu calo nhưng thiếu chất dinh dưỡng, có thể làm tăng cân và gây khó khăn trong việc kiểm soát đường huyết.

Gạo trắng và các loại ngũ cốc tinh chế

Gạo trắng, bánh mì trắng, mì ăn liền, và các sản phẩm từ bột mì tinh chế là những thực phẩm có chỉ số glycemic cao, dễ dàng làm tăng mức đường huyết sau khi ăn. Các thực phẩm tinh chế có chỉ số glycemic cao vì chúng được chế biến từ các nguyên liệu đã loại bỏ lớp vỏ bên ngoài, giảm đi hàm lượng chất xơ và vitamin. Khi tiêu thụ, chúng được tiêu hóa và chuyển hóa thành glucose nhanh chóng, làm tăng đường huyết và có thể gây tăng cân nếu ăn nhiều. Người tiểu đường cần thay thế gạo trắng và bánh mì trắng bằng ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, hay lúa mì nguyên hạt, đây là những thực phẩm có chỉ số glycemic thấp hơn và cung cấp nhiều chất xơ, giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.

Thực phẩm chứa nhiều tinh bột và carbohydrate nhanh

Thực phẩm chứa nhiều tinh bột và carbohydrate nhanh đều dễ dàng làm tăng lượng đường huyết trong máu. Tinh bột và carbohydrate nhanh làm tăng đường huyết một cách đột ngột, tạo ra áp lực lên cơ thể trong việc kiểm soát mức đường huyết. Việc ăn quá nhiều tinh bột nhanh có thể dẫn đến kháng insulin, gây khó khăn trong việc điều chỉnh lượng đường huyết. Hơn nữa, chúng thường thiếu chất xơ và các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, khiến người bệnh dễ dàng cảm thấy đói và ăn nhiều hơn, dẫn đến tình trạng thừa cân, một yếu tố nguy cơ quan trọng trong việc phát triển biến chứng của bệnh tiểu đường. 

Thực phẩm có chứa nhiều muối và gia vị chế biến sẵn

Các món ăn chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, thực phẩm đóng hộp, và các loại gia vị chế biến sẵn như nước tương, muối, bột canh chứa nhiều muối và chất bảo quản. Tiêu thụ quá nhiều muối sẽ làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, một vấn đề phổ biến ở người tiểu đường và là yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh tim mạch và bệnh thận. Việc ăn quá nhiều muối còn làm cơ thể giữ nước, gây căng thẳng cho thận và làm tình trạng tiểu đường trở nên khó kiểm soát hơn. Hơn nữa, muối có thể làm giảm cảm giác thèm ăn, khiến người bệnh dễ tiêu thụ thức ăn không tốt cho sức khỏe.

Thực phẩm chiên ngập dầu và đồ ăn nướng

Các món ăn chiên như khoai tây chiên, gà chiên, và các món nướng như hamburger thường chứa lượng chất béo không lành mạnh và carbohydrate dễ tiêu hóa. Các thực phẩm chiên ngập dầu chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo trans, làm tăng mức đường huyết và cholesterol xấu. Việc ăn nhiều món ăn chiên hoặc nướng có thể gây tăng cân và làm giảm hiệu quả của insulin. Thêm vào nữa, các món ăn này còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và tiểu đường loại 2. 

Nước ép trái cây có đường, đồ uống có cồn và rượu bia

Nước ép trái cây đóng hộp, các loại đồ uống có đường, và sữa có đường chứa nhiều đường tinh luyện và calo rỗng. Các loại đồ uống này cung cấp lượng calo cao nhưng thiếu chất dinh dưỡng. Chúng có thể gây ra sự gia tăng đột ngột trong mức đường huyết và làm giảm khả năng cơ thể kiểm soát insulin. Các đồ uống có đường dễ dàng làm người bệnh tiểu đường thèm ăn và tăng lượng thức ăn tiêu thụ, gây tăng cân, là yếu tố nguy cơ của các biến chứng tiểu đường.

Bên cạnh đó, rượu bia và các loại đồ uống có cồn có thể có ảnh hưởng xấu đến mức đường huyết. Rượu có thể làm giảm hiệu quả của insulin, gây ra tình trạng hạ đường huyết sau khi uống, đặc biệt khi uống khi bụng đói. Ngoài ra, rượu bia còn chứa nhiều calo rỗng và không có giá trị dinh dưỡng thực sự, dễ gây tăng cân và làm tăng nguy cơ các vấn đề liên quan đến tim mạch và thận. Một số loại rượu có thể chứa đường, làm tăng đường huyết và gây ra sự mất kiểm soát về lượng đường trong máu.

Kết luận

Chế độ ăn uống là yếu tố then chốt trong việc kiểm soát bệnh tiểu đường và duy trì sức khỏe tổng thể của người bệnh. Việc lựa chọn thực phẩm có chỉ số glycemic thấp, giàu chất xơ, protein chất lượng, và các loại chất béo lành mạnh giúp ổn định đường huyết, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm, và cải thiện chất lượng cuộc sống. Đồng thời, người tiểu đường cũng cần tránh các thực phẩm có thể làm tăng đường huyết nhanh chóng, gây ra tình trạng kháng insulin và tăng nguy cơ các bệnh lý tim mạch, thận và thần kinh.

Một chế độ ăn uống khoa học và hợp lý, kết hợp với lối sống lành mạnh, sẽ giúp người tiểu đường kiểm soát bệnh tật hiệu quả hơn và sống khỏe mạnh lâu dài. Tuy nhiên, việc tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi thay đổi chế độ ăn uống là rất quan trọng để đảm bảo phù hợp với tình trạng sức khỏe cụ thể của mỗi người. Để hiểu thêm các mẹo hay hỗ trợ sức khỏe bệnh tiểu đường, hãy theo dõi Trang tin Dược Phẩm ADDP để biết thêm nhiều thông tin.

Tài liệu tham khảo: vinmec.com, tytphuongtansonnhi.medinet.gov.vn